Ben Mükemmeliyetçi Miyim?

Mükemmeliyetçilik Nedir?

Mükemmeliyetçilik kelimesini son zamanlarda siz de çok duyuyorsunuzdur. İnsanlar genellikle bu kelimeyi kullandıklarında hedeflerinde en iyiyi yapmaya çalışan kişiyi kastederler. Ancak, mükemmeliyetçiliğin daha derin bir tanımı vardır. Kişinin kendisi için belirlediği yüksek standartlara ulaşmak için, olumsuz sonuçlara rağmen sürekli olarak çabalaması anlamına gelmektedir. Örnek olarak, "yapacağım proje mükemmel olmalı" diye düşünürken endişeli ve gergin hissetmek verilebilir. Mükemmeliyetçi biri, kendi belirlediği standartlara ulaşamayınca devreye özeleştiriler girmeye başlar. Kendi özsaygısını bu standartlara göre belirler, bu standartlara ne kadar iyi ulaşabildiğine ilişkin algısına dayandırır. Özetle, mükemmeliyetçilik kişinin kendi kendisine yüksek ve zorlayıcı standartlar belirlemesi ve bazı sorunlara yol açmasına rağmen kişinin bu standartlara ulaşmak için yoğun ve amansızca çabalamasıdır. Kişinin özdeğeri artık bu standartlara ne kadar ulaştığıyla ilgili olmaya başlamıştır.

Mükemmeliyetçi insanlar genellikle kendi belirledikleri yüksek standartlara ulaşamadıklarını hissederler. Bu sebeple, ulaşmak için o kadar çaba harcarken bir yandan başarısız hissetmekten çok korkarlar. Bu da, bu kişilerin görevden kaçınması şeklinde ortaya çıkar.  Genellikle hedefledikleri amaca ulaşsalar bile kendilerini başarısız görürler ve diğer insanların da buna ulaşabileceğini düşünüp daha zor hedefler koymaya çalışırlar. "İnsanlar neden kolay yolu seçer ki? Zoru başarmaktır önemli olan". Bu tür cümleler tanıdık geliyor mu? Seanslarımda çok fazla duyduğum cümlelerden biridir. Ve hep seanslarda da şunu düşünürüm; hedeflere ulaşmanın daha kolay alternatif bir yolu varsa neden uğraşıp didinelim? 

Eğer özdeğer ve özsaygı kişinin başarısına dayanıyorsa, asla kazanamayacağımız bir yola girmişiz demektir. Çünkü konu hedeflere ulaşmak değildir, hedeflere ulaşılsa da kişi kendisini başarısız hisseder. Mükemmeliyetçi insanların olumsuzluklara odaklanma eğilimi vardır. Başardıkları, kazandıkları veya koydukları standartlara ulaşsalar bile bunu görmezler ve kendilerini aşağılama yolunu tercih ederler. Örneğin; sınavdan B alan mükemmeliyetçi biri "neden A almadım ne kadar salağım" gibi bir düşünceye sahip olabilir.

Mükemmeliyetçilik Belirtileri Nelerdir?

Mükemmeliyetçilik hayatımızdaki birçok alanı olumsuz etkilemektedir. Duygularımızı ve davranışlarımızı etkiler. Kişide, kendi kendine koyduğu yüksek standartlara ulaşma çabası ile birlikte yoğun kaygı ve endişe hali vardır. Aynı zamanda üzgün hissetme, motivasyon kaybı gibi durumlar depresyona yol açabilmektedir. Bu duygular davranışlarımızı da etkiliyor ve tekrarlayan kontrol davranışları sıklıkla meydana gelmeye başlıyor. Örneğin, atacağı bir maili sıkça kontrol etme davranışı veya bir yazıyı baştan silip tekrar tekrar yazma gibi davranışlar görebiliyoruz. Ayrıca, bir işi ertelemek ya da o işten kaçmak da sıkça gördüğümüz davranışlardan birkaçıdır. Ya da tam tersi bir iş üzerinde çok fazla takılmak veya ayrıntıya odaklanmak da görülebiliyor. Bununla birlikte, fiziksel ve bilişsel belirtiler de görebiliyoruz. Fiziksel olarak; uykusuzluk, yorgunluk, mide problemleri ortaya çıkabilmektedir. Bilişsel olarak ise; özsaygıda düşüklük, konsantrasyon zayıflığı görebilmekteyiz. Seanslarda gördüğümüz en ilginç durum şudur ki, bu belirtiler olumsuz olsalar da mükemmeliyetçi kişiler bundan keyif alırlar çünkü bu belirtileri gerçekten kendilerini zorladıklarının kanıtı olarak görürler. 

Ben Mükemmeliyetçi Miyim?

Bir önceki paragrafta söylediğimiz gibi kişi olumsuz belirtilerden keyif alabilir, bu sebeple mükemmeliyetçi olup olmadığını anlama konusunda zorluk yaşayabilir. Hatta bahsettiğimiz gibi diğer insanların neden kolay yolu seçtiği ile ilgili eleştirilerde bulunabilirler. Mükemmeliyetçi olup olmadığınızı anlayabilmeniz için aşağıdaki soruları cevaplayın, eğer verdiğiniz cevap sıklıkla ‘EVET’ ise mükemmeliyetçi olabilirsiniz.

1. Her zaman yüksek standartları yakalamak için elinizden gelenin en iyisini mi yaparsınız?
2. Ne başardığınızdan ziyade ne başarmadığınıza mı odaklanırsınız?
3. Diğer insanlar size standartlarınızın aşırı yüksek olduğunu söyler mi?
4. Standartlarınıza ulaşamamaktan çok korkuyor musunuz?
5. Bir hedefe ulaştığınızda genellikle bir sonraki sefer için daha da yüksek hedef koyar mısınız?
6. Özdeğeriniz çabalama ve başarıya mı dayalıdır?
7. Hedeflerinize ulaşma yolunda ne kadar iyi olduğunuzu tekrar tekrar kontrol eder misiniz?
8. Standartlarınıza ulaşmak için çabalamaya, bu bazı şeyleri kaçırmanıza veya başka sorunlara neden olsa bile devam eder misiniz?
9. Başaramama ihtimaline karşı veya çok uzun süreceği için görevlerden kaçındığınız veya onları ertelediğiniz olur mu?

Mükemmeliyetçilik Neden Olur?

Mükemmeliyetçilik hem çevre hem de genetik faktörlerden meydana gelebilmektedir. Ancak en önemli faktörlerden biri anne baba tutumudur. Ebeveyn tutumları eleştirel, sert veya talepkâr ise çocukların mükemmeliyetçi özellikler geliştirme ihtimali daha yüksektir. Eğer kişi, çocukluk döneminde yoğun eleştirilere maruz kaldıysa gelecekteki eleştirilerden kaçınma davranışı ortaya çıkabilir. "Ne kadar az eleştirilirsem o kadar çok sevilirim" inancı çocukluk yaşta pekişir ve sevilme, onay alma ihtiyacı ile mükemmeliyetçilik bir savunma mekanizması olarak kendisini gösterir.  

Mükemmeliyetçilik Nasıl Yenilir?

Mükemmeliyetçilik değiştirilebilen bir durumdur. Bu değişiklik ile beraber kişinin etkilendiği hayat kalitesi artmaya başlar. Mükemmeliyetçiliği yenmek için terapiye başlamak en etkili yöntemlerden biridir. Öncelikle, mükemmeliyetçi düşünce kalıplarını farketmek ve bununla birlikte yarattığı olumsuz etkileri görebilmek terapinin ilk adımıdır. Bu farkındalık ile birlikte düşünce kalıplarını değiştirmek bir sonraki adımdır. Örneğin, "Her şeyi kusursuz yapmalıyım, yoksa başarısız sayılırım." düşüncesi hâkim ise bu düşünceye "elimden gelenin en iyisini yapmam yeterli" gibi alternatif düşünceler tarzları geliştirmek önemli olacaktır. Bilişsel Davranışçı Terapi, EMDR, Psikanalitik Terapi ekolleri ile birlikte uzman bir psikologla bu yolculuğa çıkabilirsiniz. Ayrıca, terapi ile gerçekçi hedefler belirlemeyi, kendinize şefkat göstermeyi ve eleştirilerle sağlıklı bir şekilde baş etmeyi de öğrenmiş olursunuz.