Erteleme, yalnızca bir zaman yönetimi sorunu değil, insanın derin psikolojik katmanlarında yankı bulan bir durumdur. Bir işi sürekli ertelemek, yalnızca tembellik ya da motivasyon eksikliğiyle açıklanamaz; bunun altında bilinçdışı çatışmalar, varoluşsal kaygılar ve hatta travma tepkileri yatabilir. Bu yazıda erteleme davranışını psikanalitik ve varoluşçu perspektiften ele alacak, kökenlerini anlamaya çalışacak ve bu döngüyü kırmak için sanatsal ve terapötik yöntemlerden bahsedeceğiz.

Ertelemenin Nedenleri Nelerdir?

Psikanalitik Perspektif: Bilinçdışında Saklanan Korkular
Freud'un psikanalitik kuramına göre, bilinçdışında bastırılmış çatışmalar ve kaygılar mevcuttur. Erteleme, bazen başarısızlıktan korkmanın değil, tam tersine, başarının getireceği sorumluluklardan kaçmanın bir yolu olabilir. Kendini sabote etme, bilinçdışı düzeyde koruyucu bir mekanizma olabilir. Örneğin, çocuklukta eleştirel ebeveynlerle büyüyen biri, bilinçdışında "Yeterince iyi olmayacağım, bu yüzden hiç başlamasam daha iyi" şeklinde bir düşünce geliştirebilir.

Bununla birlikte, ödipal çatışmalar ve otorite figürleriyle yaşanan içsel çatışmalar da ertelemenin temelinde olabilir. Kendi yetkinliğinden şüphe duyan biri, bilinçdışı bir başkaldırı olarak sorumluluklarını erteleyebilir.

Varoluşçu Perspektif: Özgürlük ve Ölüm Kaygısı
Varoluşçu psikologlar, ertelemenin ölüm kaygısıyla ilişkili olabileceğini söyler. Sartre ve Heidegger gibi filozoflar, insanın sürekli olarak varoluşsal bir boşlukla yüzleştiğini belirtir. Eğer bir işe başlarsak, zaman ilerleyecek, yaşlanacağız ve bir gün öleceğiz. Bu bilinçdışı korku, bizi "anlamın içinde kaybolmaya" yönlendirebilir ve böylece kaçınılmaz sonu ertelemek adına hiçbir şey yapmamayı tercih edebiliriz.

Ey her solukta gövdemi yutan zamanın muazzam ürperişi 
Ruhum dünyanın çığlarını çağır. 
Seni sarıp döne döne götürecektir zaman.

Charles Baudelaire

Diğer yandan, özgürlük kaygısı da önemli bir faktördür. Kierkegaard, bireyin kendi özgürlüğüyle karşılaştığında bir çeşit "varoluşsal baş dönmesi" yaşadığını belirtmiştir. İşe başlamak, bir karar almak, kendini inşa etmektir ve bu da büyük bir sorumluluk gerektirir. Erteleme, bu büyük sorumluluktan kaçmanın bir yolu olabilir.

Erteleme Bir Travma Tepkisi Olabilir mi?
Erteleme, çoğu zaman donma (freeze) tepkisi olarak görülebilir. Travmatik deneyimler yaşamış bireyler, hayatta kalma içgüdüsü ile savaş ya da kaç tepkisi geliştirdiği gibi, donma tepkisini de gösterebilirler. Eğer geçmişte aşırı kontrolcü bir ortamda büyümüşseniz, kendi kararlarınızı vermek konusunda bilinçdışı bir korku geliştirmiş olabilirsiniz. Bu durumda erteleme, eski travmatik deneyimlerin tetiklenmesini önlemek için kullanılan bir savunma mekanizmasıdır.

Erteleme ile Baş Etme Yöntemleri

Kendi Kendine Yardım

1. Duygularınızı Tanıyın ve Kabul Edin: Ertelediğinizde, bunun sadece bir "alışkanlık" değil, aynı zamanda bir duygusal tepki olduğunu fark edin. "Şu an neden başlamaktan kaçıyorum?" diye kendinize sorun.
2. Günlük Tutun: Bilinçdışı kaygıları gün yüzüne çıkarmanın en iyi yollarından biri yazmaktır. Erteleme ile ilgili duygularınızı günlüğe dökün ve her gün en az 5 dakika yazmaya çalışın.
3. Zihinsel Diyalog Teknikleri: İçinizde size "Yapamayacaksın, başlama bile" diyen sesi fark edin ve ona yanıt verin: "Bu sadece bir korku ve gerçekliği yansıtmıyor. Küçük adımlarla ilerleyebilirim."

Sanat Terapisi Egzersizleri

1. Erteleme Günlüğü Çizimi: Ertelediğiniz anları, hislerinizi ve düşüncelerinizi çizerek ifade edin. Duygularınıza şekil vermek, onları daha somut hale getirerek başa çıkmanızı kolaylaştırabilir.
2. Kendini Sabote Eden İç Sesinizi Resmedin: Ertelediğinizde sizi durduran iç sesi bir karakter olarak çizin. Ona bir isim verin ve onunla "diyalog" kurun. Bu, bilinçdışınızdaki korkuları dışsallaştırmanın etkili bir yoludur.
3. Kolaj Çalışması: "Kim Olmak İstiyorum?": Erteleme size kim olmak istediğinizi sorgulatabilir. Dergilerden, fotoğraflardan ve renklerden oluşan bir kolaj yaparak, gelecekteki kendinizi görselleştirin.

Ertelemeyi Bir Keşif Yolculuğu Olarak Görmek

Erteleme, sadece bir alışkanlık değil, aynı zamanda içsel dünyamızın derin bir yansımasıdır. Kendimizi yargılamak yerine, erteleme nedenlerimizi anlamaya çalışmak, kendi içsel dünyamızla bağ kurmamıza yardımcı olabilir. Belki de ertelemekten kaçmak yerine, onun bize ne anlatmaya çalıştığını dinlemeliyiz.

Cüret edebilir miyim
Kâinatı rahatsız etmeye? 
Bir dakikada yeterli zaman vardır
Bir dakikayı ters yüz edecek kararlara ve düzeltmelere.

Mıhlanmışken ve kıvranırken duvarda,
Nasıl başlamalıyım öyleyse
Günlerimin ve yollarımın bütün bu kırıntılarını tükürmeye? 
Ve nasıl yeltenebilirim?

T.S. Eliot 

İçinde seni tırmalayan "Zaten olmayacak!" diyen sesleri susturmak, dönüştürmek ister miydin? Zamanın geçtiğini, yaptıklarının ve yapacaklarının anlamsızlığını direten sese karşı cüretkar bir ayaklanma başlatabilir misin içinde? Eliot'un dediği gibi "Bir dakikada yeterli zaman vardır" Yeter ki cüret et, bir dakikayı ters yüz edecek kararlar almaya.

Tembelliğin değil, yaraların erteliyor zamanı. Fark et, dokun, onar ve devam et.