Gaslighting: Gerçeklik Algınızı Sarsan Sessiz Tehdit

Gaslighting son zamanlarda sosyal medyada da çok sık karşımıza çıkan duygusal bir istismar türüdür. Türkçe karşılığı ise duygusal manipülasyon tekniğidir. Duygusal manipülasyon yani gaslighting, kurbanın (manipülasyona uğrayan kişi) kendinden ve gerçeklik algısından şüphe etmesine, en sonunda da kendi kimliğini ve öz saygısını kaybetmesine neden olan bir zihinsel baskı türüdür. 

Gaslighting Nedir?

Gaslighting, 1944 yapımı Gaslight adlı filmden ortaya çıkmıştır. Filmde bir adam, eşini akıl sağlığını kaybettiğine inandırmaya çalışarak onun gerçekliğini sorgulamaya yol açar. Filmi izlediğinizde, eşini buna ikna etmek için onu manipüle eden davranışlara şahit olacaksınız. Burada amaç, kişinin gerçeklik algısını bilerek veya bilmeyerek yapılan davranışlarla değiştirmektir. Bu tür bir manipülasyona maruz kalan kişi için kullandığımız terim ‘kurban’dır. Psikoloji ve travma literatüründe kurban (victim), kendi iradesi dışında zarar gören, bir gücün, kişinin ya da sistemin baskısı, istismarı ya da saldırısı karşısında savunmasız kalan kişi anlamında kullanılır. Dolayısıyla, gaslighting gibi bir manipülasyon biçiminde, kendi gerçekliğini sorgulamak zorunda bırakılmış, sürekli suçluluk veya değersizlik hissetmeye zorlanmış, bir başkasının psikolojik egemenliği altına girmiş kişi için bu terim kullanılır. Kurban olmak, başına kötü bir şeyin gelmiş olduğunu tanımlar, bu kişinin zayıf ya da suçlu olduğu anlamına gelmez. Kurban, gaslighting’e maruz kaldığında kendisini değersiz, çaresiz ve suçlu hissetmeye başlar. Tüm bu manipülasyon teknikleri uygulanırken kurban bunların farkında değildir, çünkü etkilenmeye açık bir haldedir. Kurbanda kendinden şüphe etmeye başladığında kendi gerçeklik algısı bozulur ve karşı tarafa inanmaya başlar. Gaslighter’ın da amacı budur; kendi bildiği doğruları kabul ettirmek. Gaslighter, bu manipülasyonu uygulayan kişi anlamına gelmektedir. Bu yazımızda sizinle gaslighting tekniklerinden bahsediyor olacağız.

Gaslighting Teknikleri

1. Yalan Söylemek ve Abartmak

Gaslighter, kurban hakkında olumsuz eleştiriler yapar ve bunu nesnel, gerçekler yerine genelleştirilmiş yanlış varsayımlar ve suçlamalar şeklinde yapar. Örneğin; ‘seninle ilgili sorun var, eziksin’ cümlelerini çok fazla kullanırlar. Buna uğrayan kişi de bu olumsuz eleştirilerle kendini eleştirmeye, şüphe etmeye başlar.

2. Tekrarlama

Bu teknikte, manipülasyonu uygulayan kişi, sürekli olarak inkarı, yalanı tekrar eder. Bu da kurbanın gerçeklik algısının bozulmasına sebep olur. Ayrıca, yalanla ve çarpıtarak konuşma üzerinde hakimiyet kurar. Aynı sözler defalarca dile getirilince de, mağdurun zihninde “acaba ben mi abartıyorum?” düşüncesi doğar. Örneğin; ‘ben böyle bir şey demedim’, ‘yine başladın’, ‘abartıyorsun’ cümleleri çok fazla tekrarlanır. 

3. İtiraz Edildiğinde Şiddetlendirme

Kurban tarafından yalanlar sorgulanmaya başlandığında, gaslighter saldırılarını iki katına çıkarır. Kanıtlar sunulsa bile inkar eder ve suçu karşı tarafa atar. Ayrıca, konuyla ilgili yeni yalanlar ve dikkat dağıtıcı iddialar ortaya atmaya başlar. Bu da, kurbanda kafa karışıklığına sebep olur. Bu kafa karışıklığı da kendisine olan şüpheyi artırır. Kurban şu cümleleri kurmaya başlar: ‘onun biriyle mesajlaştığını görmeme rağmen yalan söylediğimi ve benim hayal gördüğümü söyledi’.

4. Kurbanı Yıpratma

Gaslighter sürekli saldırı modunda olduğundan dolayı, sonunda kurbanın direnci kırılır. Kurban, umutsuz, yılgın, karamsar, korkulu ve kendinden şüphe duyan hale gelir. Zamanla kendi algısını, kimliğini ve gerçekliğini sorgulamaya başlar. Kurban, duygusal ve bilişsel olarak çökmeye başlar. Gaslighter bu cümleleri söylerken: ‘Sen zaten hep sorunlusun’, ‘hep abartırsın’, kurban şu cümleleri kurmaya başlar: ‘belki çok hassasım’, ‘belki de yanlış hatırlıyorum’. Bu noktada mağdur, yalnızca manipülasyonu yaşamaz; kendisine karşı da bir güvensizlik geliştirir. Gaslighter’ın görmek istediği sonuç da budur: karşı koyma enerjisi tükenmiş, sessiz, edilgen bir ‘kabulleniş’.

5. Sevgiyle Korku Arasında Sıkıştırmak

Bu tür ilişkilerde gaslighter, kurbanında sürekli güvensizlik ve kaygı hali yaratır. Bu da kurbanın duygusal iplerle yönlendirilmesine sebep olur. Artık onay, kabul, sevgi gaslighter’ın elindedir. İstediğinde bunları verir istemediğinde vermez. Ayrıca, kurbanı vermek ya da geri çekmekle tehdit eder. Bu da korku, kırılganlık ve dışlanma temelli bir bağımlılık ilişkisi oluşturur. Kurban şu cümleleri söylemeye başlar: ‘beni anlayan tek kişi o’, ‘yanlış bir şey yaparsam beni terk eder’.

6. Sahte Umut Verme

Gaslighter, kurbana sürekli olarak bu şekilde davranmaz. Bazen ılımlı, ölçülü, yüzeysel bir sevgi gösterebilir. Bu da kurbanda umut aşılar ve kurban şöyle düşünmeye başlar: ‘belki o kadar kötü biri değil’, ‘belki onu ben sinirlendirdim’, ‘bir şans daha vereyim’. Ancak bunun sebebi bir sonraki gaslighting tekniğini uygulamak içindir. Öncelikle kurbanı sakinleştirir ve bağımlılık ilişkisini pekiştirir.

7. Hakimiyet ve Kontrol

En uç noktada, gaslighter’ın nihai amacı ve asıl motivasyonu bir birey, grup ya da tüm toplum üzerinde kontrol kurmak, egemenlik sağlamak ve bu kontrolü kişisel çıkarları için kullanmaktır. Bitmek bilmeyen yalanlar ve baskılarla, kurban sürekli bir güvensizlik, şüphe ve korku içinde tutulur. Böylece gaslighter, kurbanı istediği gibi sömürme gücünü kazanır ve yalnızca duygusal değil, bilişsel ve davranışsal olarak da kontrol altına alınır. Kurban şu cümleleri kurmaya başlar: ‘ben artık kim olduğumu bilmiyorum’.

Gaslighting’e Karşı Kendinizi Korumanın İpuçları

• Net sınırlar koyun: Sürekli duygularınızı geçersiz kılan kişilerle duygusal etkileşimi sınırlayın.
• İç sesinize güvenin: Bir şeyler tuhaf geliyorsa, bir başkası bunun “önemsiz” olduğunu söylese bile sezgilerinizi hafife almayın.
• Dış destek alın: Güvendiğiniz arkadaşlarınızla veya bir terapist ile konuşarak olayları yeniden değerlendirmeniz faydalı olabilir.

Gaslighting, sizi güçsüz hissettirmek için tasarlanmıştır ancak bunu fark etmek, kendinizi korumanın ilk adımıdır.